Ngay sau khi giặc Nhật đầu hàng đồng minh, bọn phản động Việt cách tay sai của giặc Tưởng từ Ba Chẽ kéo về một lực lượng vũ trang lớn, chiếm đóng nhiều điểm trọng yếu xung quanh khu vực Hòn Gai, Cẩm Phả. Chúng giả danh cách mạng, tung truyền đơn, áp phích kêu gọi mọi người ủng hộ, hòng tranh giành ảnh hưởng với ta. Mọi thủ đoạn tuyên truyền xuyên tạc xảo trá của chúng cũng không lừa bịp được công nhân mỏ, những người đã từng gắn bó với cách mạng ngay từ khi Đảng ta còn trứng nước. Mọi người đã thấy rõ bộ mặt phản động, tay sai của bọn Việt cách và đều hướng về cách mạng. Tin vui của những cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội và các nơi trong toàn quốc nhanh chóng tràn về đất mỏ. Anh chị em công nhân và nhân dân Hòn Gai tấp nập may cờ đỏ sao vàng và chuẩn bị chờ đón Việt Minh, không khí từng bừng như ngày hội. Trước làn sóng cách mạng trong toàn quốc đang dâng lên như nước vỡ bờ, tên đại lý hành chính sợ hãi, xin sẵn sàng nộp dấu ấn, hồ sơ, tài liệu, vũ khí khi Việt Minh về lập chính quyền.

 

Đêm 25/8, đại đội Hoàng Hoa Thám của lực lượng vũ trang chiến khu Đông Triều được điều về Hòn Gai. Kế hoạch khởi nghĩa dành chính quyền đã được bàn bạc thống nhất giữa lực lượng vũ trang và cán bộ Việt Minh.

 

Chiều 26/8/1945, ta tổ chức mittinh, biểu dương lực lượng để giành chính quyền. Công nhân mỏ và nhân dân nội thị Hòn Gai, các thị trấn Hà Tu, Cọc 5, Bãi Cháy… với đội ngũ chỉnh tề nô nức kéo về sân vận động Hòn Gai. Khoảng 3 giờ chiều, trong lúc nhân dân đang tập trung thì bọn Việt cách từ Hoành bồ ra, kéo vào nơi mít tinh. Ỷ thế có lực lượng quân sự mạnh, chúng lăm le nổ súng phá mít tinh, tạo cơ hội cướp chính quyền. Chúng yêu cầu trong cuộc mít tinh phải treo cả cờ của ta và cờ của chúng. Những người lãnh đạo khởi nghĩa dựa vào sức mạnh chính trị to lớn là sự ủng hộ của đông đảo công nhân mỏ và nhân dân lao động, đã cương quyết giương cao lá cờ cách mạng, đồng thời cô lập bọn Việt cách trước quần chúng.

 

Công nhân mỏ và nhân dân Hòn Gai đã tỏ thái độ chính trị dứt khoát của mình bằng lời hô đanh thép “ủng hộ Việt minh”, khi lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên. Lời hô đó chính là sự lựa chọn chính thể của quần chúng cách mạng. Nó biểu hiện sức mạnh vô địch của khối đoàn kết toàn dân, làm thất bại âm mưu đen tối của bọn Việt gian phản quốc. Sau đó, quần chúng đi diễu hành trên các đường phố. Từ chiều hôm ấy, cờ đỏ sao vàng tung bay trên khắp phố Hòn Gai.

 

Sau cuộc mít tinh, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời Hòn Gai được thành lập. Tại trung tâm của khu mỏ, chính quyền đã về tay của công nhân và nhân dân lao động. Khởi nghĩa dành chính quyền thắng lợi ở Hòn Gai đã cổ vũ mạnh mẽ nhân dân các địa phương trong khu mỏ đứng lên đạp đổ chính quyền của địch, giành quyền làm chủ về tay mình.

 

(Theo: Những sự kiện lịch sử Đảng tỉnh Quảng Ninh (1928-1955)

Đặng Hoa tổng hợp