Cùng với các nhóm Dao Thanh Phán và Dao Lô Gang, người Dao Thanh Y là bộ phận hợp thành của dân tộc Dao tỉnh Quảng Ninh. Người Dao Thanh Y sống rải rác ở các địa phương: TP Hạ Long, TP Uông Bí, huyện Ba Chẽ, huyện Tiên Yên, huyện Bình Liêu, huyện Đầm Hà, huyện Hải Hà và TP Móng Cái. Họ đã sáng tạo ra kho tàng văn hoá đa dạng phong phú và đặc sắc mang đậm dấu ấn bản địa. Trong đó, lễ cấp sắc là tập quán xã hội đặc sắc do người Dao Thanh Y sáng tạo ra và bảo tồn gìn giữ phát huy giá trị trong nhiều thế hệ đã qua.

Lễ cấp sắc hay còn gọi là lễ đặt tên đối với người con trai Dao Thanh Y dù có nhiều tuổi đến đâu, mà chưa trải qua lễ cấp sắc coi như chưa có tên, chưa ghi danh, chưa được cộng đồng và các thần linh công nhận, sống không được tôn trọng. Do đó, những nam giới người Dao Thanh Y đã qua cấp sắc được coi là người trưởng thành, được phép tham gia vào những công việc hệ trọng của làng, đủ tư cách thắp hương bàn thờ các ngày lễ tết, cúng tổ tiên, đi cúng cầu may, cầu mùa cho hàng xóm, khi chết được về đoàn tụ với tổ tiên. Cũng chính vì tầm quan trọng này, nên xưa kia, lễ cấp sắc thường được làm rất to, cầu, cúng, ăn uống… đến 3 ngày 3 đêm. Thầy cúng phải là người “cao tay”, có uy tín; người được cúng phải đảm bảo thực hiện được nhiều kiêng kỵ.

Những người được cấp sắc sẽ gọi thầy cúng là sư phụ - họ đều là những người dân tộc Dao Thanh Y trong vùng được gia đình mời đến. Mỗi thầy cúng chính sẽ có 2 thầy cúng phụ và các học trò. Thầy cúng sử dụng tiếng Nôm Dao thực hành các nghi lễ, trong đó có nhiều nội dung giảng dạy về truyền thống, phong tục tập quán, khuyên răn đạo lý làm người, cách đối nhân xử thế để hướng tới cái thiện, tránh xa điều xấu, điều ác... Lễ cấp sắc được thực hiện trong hai ngày một đêm với nhiều bước như: Chuẩn bị, khai đàn, đặt tên âm, khao quân, tạ ơn tổ tiên và thần linh... Sau lễ cấp sắc tất cả thành viên dự buổi lễ sẽ được thụ lộc và cùng nhau quây quần bên mâm cỗ ấm cúng mà gia đình đã chuẩn bị.

Nghi lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y thường tổ chức vào dịp cuối năm hoặc đầu xuân. Đây là một nghi lễ không thể thiếu trong cuộc đời của một người đàn ông Dao Thanh Y, thông qua lễ cấp sắc này để khẳng định với dòng tộc, tổ tiên về vị trí, vai trò của người đàn ông trong gia đình. Khác với người Dao Thanh Phán, lễ cấp sắc được tổ chức một lần, hai lần thậm chí ba lần thì người Dao Thanh Y chỉ tổ chức duy nhất một lần trong đời. Do vậy, các khâu từ chuẩn bị đến làm lễ đều rất cầu kỳ, cẩn thận và chu đáo, thể hiện sự thành kính, tri ân, trân trọng vô cùng của cộng đồng người Dao Thanh Y đối với cội nguồn tổ tiên, các vị thần linh.

Tên tuổi của người Dao Thanh Y gắn với số thứ bậc từ đầu đến cuối trong bàn thờ tổ tiên để cúng các ngày lễ tết, lễ giỗ tổ tiên, lễ cúng gọi hồn, vía. Qua lễ đặt tên âm, các thầy cúng giáo huấn người được cấp sắc về việc sống thiện và không được làm điều ác. Việc đặt tên của người Dao Thanh Y liên quan mật thiết đến 3 đời, liên quan đến vai vế và thứ bậc của dòng họ. Đặc biệt, việc đặt tên ở mỗi cấp bậc phải trải qua 3 đời mới được quay lại một lần để đặt tên. Do đó, để không bị trùng tên với tổ tiên, trước khi chuẩn bị đặt tên một người, các gia đình phải xem xét và kiểm tra kỹ lưỡng thứ tự trong dòng họ của mình, sau đó mới làm lễ để xin phép tổ tiên “bàn vương” được đặt tên.

Lễ cấp sắc có thể làm cho một người cũng có thể làm cho nhiều người nhưng thường thì không quá 7 người. Tiến trình của một lễ cấp sắc được thực hiện như sau: Gia chủ mang lễ vật đến nhà thầy cả báo cáo và xin phép, thầy mo mang lễ ra miếu thờ thổ địa của bản để cúng cầu xin, gia chủ xem ngày tổ chức, thầy cúng đến nhà gia chủ chuẩn bị nghi lễ, thầy cả sẽ thực hành các nghi lễ chính của lễ cấp sắc.

Đối với người Dao Thanh Y, lễ cấp sắc thể hiện khát vọng của đồng bào về một cuộc sống sung túc, ấm no và hạnh phúc; đồng thời thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, thắt chặt tình đoàn kết trong cộng đồng. Đặc biệt, lễ cấp sắc chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc thông qua các điều giáo huấn ghi trong sắc cấp cho người thụ lễ tuyệt đối không làm việc ác, điều xấu. Đó là lẽ sống tôn sư trọng đạo, biết ơn đấng sinh thành, trọng tình trọng nghĩa, thuỷ chung với bạn bè. Điều này được thể hiện qua lời thề của người được cấp sắc dưới sự chứng giám của thần linh, trời đất, tổ tiên và sự chứng kiến của gia tộc, cộng đồng làng bản. Lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y Quảng Ninh là di sản văn hoá phi vật thể quý báu, đồng thời cũng là kho tư liệu quý cho việc nghiên cứu các lĩnh vực tôn giáo tín ngưỡng, văn hoá tộc người, diễn xướng dân gian...

Hiện nay, theo quy ước, hương ước của làng về thực hiện nếp sống văn minh, nội hàm các hoạt động trong lễ cấp sắc đã được giản lược đi rất nhiều nhưng ý nghĩa, tầm quan trọng của lễ thì vẫn được giữ nguyên. Việc Bảo tàng Quảng Ninh đang sưu tầm, nghiên cứu và trưng bày chuyên đề “Độc đáo lễ cấp sắc người Dao Thanh Y tỉnh Quảng Ninh” sẽ cung cấp thêm những nội dung thông tin để hoàn thành bộ hồ sơ xét đề nghị Bộ Văn hoá- Thể thao và Du lịch công nhận tập quán xã hội độc đáo này là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.

Hồng Nguyên